Kiedy ulga przysługuje na dziecko pełnoletnie?

Ulga na dzieci stanowi najpopularniejsze z odliczeń stosowanych w PIT-36 i PIT-37. W rozliczeniach tych za 2022 r., według statystyk Ministerstwa Finansów, skorzystało z niej łącznie 4.679.523 osób (dla porównania z drugiej co do popularności ulgi rehabilitacyjnej we wskazanych zeznaniach za 2022 r. skorzystało 885.638 podatników). Jeżeli dzieci są małoletnie, prawo do ulgi wyznacza poziom dochodów rodziców, liczba posiadanych dzieci oraz miesięcy ich wychowywania. O prawie do skorzystania z niej w przypadku dziecka pełnoletniego decyduje jednak szereg innych okoliczności.

Ograniczenia dotyczące dziecka

Podatnik jest uprawniony do analizowanej ulgi w odniesieniu do pełnoletniego dziecka, jeżeli w związku z wykonywaniem ciążącego na nim obowiązku alimentacyjnego oraz w związku ze sprawowaniem funkcji rodziny zastępczej - utrzymywał w roku podatkowym pełnoletnie dziecko:

• bez względu na wiek, które zgodnie z odrębnymi przepisami otrzymywało zasiłek (dodatek) pielęgnacyjny lub rentę socjalną,
• do ukończenia 25. roku życia uczące się w szkołach, o których mowa w przepisach regulujących system oświatowy lub szkolnictwo wyższe, obowiązujących w Polsce oraz w innym państwie, jeżeli w roku podatkowym nie uzyskało dochodów podlegających opodatkowaniu na zasadach określonych w art. 27 lub art. 30b lub nie uzyskało przychodów objętych zwolnieniami z pdof wynikającymi z art. 21 ust. 1 pkt 148 i pkt 152 (Dz. U. z 2024 r. poz. 226 ze zm.), czyli objęte tzw. ulgą dla młodych i ulgą na powrót, w łącznej wysokości przekraczającej wysokość dwunastokrotności kwoty renty socjalnej określonej w ustawie o rencie socjalnej, w wysokości obowiązującej w grudniu roku podatkowego, czyli w 2023 r. 19.061,28 zł.

Dochody pełnoletniego dziecka decydujące o prawie podatnika do ulgi obejmują dochody krajowe i zagraniczne.

Zasadniczo rodzic może skorzystać w rocznym PIT z ulgi na pełnoletnie dziecko, gdy w roku podatkowym do dziecka nie miały zastosowania przepisy dotyczące opodatkowania podatkiem liniowym, ustawy o zryczałtowanym podatku dochodowym (z wyjątkiem dotyczącym tzw. prywatnego najmu), ustawy o podatku tonażowym oraz ustawy o aktywizacji przemysłu okrętowego i przemysłów komplementarnych. Tu jednak w rocznym PIT rodzice (opiekunowie prawni) mają do niej prawo, gdy dziecko, do którego mają zastosowanie wskazane przepisy, nie osiąga przez cały rok podatkowy przychodów ani nie ponosi kosztów uzyskania przychodów. Ponadto takie dziecko nie może być zobowiązane lub uprawnione do zwiększania lub pomniejszania podstawy opodatkowania albo przychodów, jak również zobowiązane lub uprawnione do dokonywania innych doliczeń lub odliczeń.

Takich zastrzeżeń ustawodawca nie wprowadził w odniesieniu do dochodów rodziców (opiekunów prawnych). Jeżeli tylko w tym samym roku podatkowym osiągnęli dochody opodatkowane według skali podatkowej, to, spełniając pozostałe ustawowe warunki, mogą ulgę zastosować.

Zakończenie etapu edukacji

Dziecko pełnoletnie w danym roku podatkowym może ukończyć szkołę zawodową, technikum, liceum, szkołę pomaturalną lub studia licencjackie. Jeżeli po zamknięciu tego etapu będzie kontynuowało naukę, wówczas w trakcie tego roku nie straci statusu osoby uczącej się, a jego rodzice (opiekunowie) nie tracą automatycznie prawa do analizowanej ulgi.

Jeśli dziecko kontynuuje naukę w kolejnej szkole, rodzicom (opiekunom) ulga przysługuje za wszystkie miesiące roku podatkowego. Natomiast w stosunku do maturzysty, który nie kontynuuje nauki, ulga przysługuje łącznie z miesiącami wakacyjnymi, czyli lipcem i sierpniem. Gdy podejmuje on naukę w szkole wyższej, jego rodzice (opiekunowie) mają prawo do ulgi za wszystkie miesiące roku podatkowego. Natomiast gdy student zdobywa wykształcenie dwuetapowo (studia licencjackie i magisterskie), to ulga w stosunku do niego przysługuje za wszystkie miesiące roku podatkowego, o ile po studiach licencjackich dostał się na tzw. magisterkę. Jeżeli skończy na licencjacie, wówczas rodzicom lub opiekunom prawnym ulga przysługuje do października włącznie.

Kategorie i wysokość dochodów

• Podatnik

O możliwości stosowania omawianej ulgi przez rodziców (opiekunów prawnych) decydować może zarówno wysokość, jak i kategoria osiąganych przez nich dochodów. Te czynniki generalnie mają znaczenie, gdy posiadają oni jedno dziecko. Ulga nie przysługuje bowiem rodzicom (opiekunom prawnym) jednego dziecka pozostającym w związku małżeńskim, których łączne dochody w danym roku przekroczą kwotę 112.000 zł (art. 27f ust. 2 pkt 1 lit. a ustawy o pdof).

Uzyskanie tego samego poziomu dochodów odbiera także prawo rozliczenia ulgi w zeznaniu osobom posiadającym na gruncie pdof status samotnego rodzica wychowującego jedno dziecko. Z kolei w odniesieniu do podatnika niepozostającego w związku małżeńskim (w tym również przez część roku podatkowego), ale niespełniającego kryteriów do uznania go za rodzica samotnie wychowującego dziecko w rozumieniu art. 6 ust. 4c ustawy o pdof, kwotą dochodu rocznego, która wpływa na prawo do ulgi na jedno dziecko, jest kwota 56.000 zł (art. 27f ust. 2 pkt 1 lit. b ustawy o pdof).

Dochodami, które należy wziąć pod uwagę ustalając prawo do zastosowania ulgi przez rodziców i opiekunów utrzymujących jedno pełnoletnie dziecko, są dochody:

• opodatkowane według skali podatkowej,
• z tzw. kapitałów pieniężnych określone w art. 30b ustawy o pdof oraz
• z działalności gospodarczej opodatkowanej 19% podatkiem liniowym.

Dochody te należy jednak pomniejszać o zapłacone przez siebie oraz potrącone przez płatnika w roku podatkowym składki na ubezpieczenia społeczne (krajowe i zagraniczne). Dopiero tak skalkulowane dochody wyznaczają prawo do rozliczania w rocznym PIT analizowanej ulgi lub też jego brak (art. 27f ust. 2a ustawy o pdof).

W rocznych PIT za 2023 r. po raz pierwszy wskazane limity nie obowiązują w odniesieniu do dochodów rodziców (opiekunów) jednego dziecka, w sytuacji gdy posiada ono orzeczenie o niepełnosprawności albo decyzję, o których mowa w art. 26 ust. 7d ustawy o pdof, co wynika z art. 27f ust. 2c ustawy o pdof.

• Dziecko

Obecnie dzieci pełnoletnie często podejmują się zajęć zarobkowych. Ich należności z tego tytułu mogą mieć wpływ na omawianą preferencję. W pewnych okolicznościach mogą bowiem pozbawić rodziców (opiekunów) prawa do ulgi.

W praktyce jest tak, że pełnoletnie uczące się dzieci, które generalnie pozostają na utrzymaniu rodziców, zarobkując, osiągają głównie przychody z umów zlecenia i - rzadziej - z umów o pracę. Forma zatrudnienia wpływa przy tym na sposób opodatkowania uzyskanych przez nie przychodów. Należności z umowy o pracę zasadniczo opodatkowane są według skali podatkowej. Jednak, gdy uzyskująca je osoba nie ukończyła 26 lat, do tej kategorii osiągniętych przez nią przychodów ma zastosowanie zwolnienie od podatku wynikające z art. 21 ust. 1 pkt 148 ustawy o pdof. Natomiast w odniesieniu do wynagrodzeń z umów zlecenia o sposobie ich opodatkowania decyduje wysokość kwoty należności określona w umowie. Gdy nie przekracza ona 200 zł, a dziecko-zleceniobiorca nie jest pracownikiem zleceniodawcy, wówczas przychody z tego tytułu opodatkowane są zryczałtowanym podatkiem (art. 30 ust. 1 pkt 5a ustawy o pdof). W pozostałych przypadkach należności ze zleceń uzyskane przez pełnoletnie dzieci, zasadniczo opodatkowane według skali podatkowej, korzystają również z przywołanego wcześniej zwolnienia z pdof - podobnie jak należności z praktyk absolwenckich i stażów uczniowskich. Natomiast dochodów z umów o dzieło ustawodawca nie objął ulgą.

Uprawniony podatnik może zastosować w rocznym PIT odliczenie ulgi na pełnoletnie dziecko wtedy, gdy dochody tego dziecka - ale tylko te opodatkowane według skali podatkowej (łącznie z objętymi tzw. ulgą dla młodych i ulgą na powrót) oraz dochody z niektórych kapitałów pieniężnych - nie przekraczają ustawowej wysokości. Limit tych dochodów za 2023 r. wynosi 19.061,28 zł. W efekcie wysokość przychodów pełnoletniego dziecka podlegających opodatkowaniu co prawda w oparciu o przepisy ustawy o pdof, ale na innych zasadach niż wskazane w art. 27 lub art. 30b, jest dla możliwości skorzystania przez podatnika z ulgi prorodzinnej neutralna. Tak jest m.in. z tzw. drobnymi zleceniami opodatkowanymi zryczałtowanym podatkiem dochodowym na zasadach określonych w art. 30 ust. 1 pkt 5a ustawy o pdof. Stąd, gdy pełnoletnie dziecko w roku podatkowym osiąga jedynie takie przychody, to może ono zarobkować bez ograniczeń kwotowych, gdyż te należności są obojętne podatkowo w kontekście prawa jego rodziców (opiekunów) do omawianej ulgi.

Kiedy bez odliczenia przy dwojgu dzieciach?

Rodzice dwojga dzieci, w odniesieniu do ustalenia prawa do ulgi, generalnie nie są objęci limitowaniem dochodów. W praktyce występują jednak sytuacje, w których w rocznym PIT nie mogą oni skorzystać z odliczenia na żadne z dzieci. Ma to miejsce zazwyczaj w przypadku, gdy jedno z dzieci jest pełnoletnie i w danym roku osiągnie dochody lub przychody wskazane przez ustawodawcę w art. 6 ust. 4e ustawy o pdof, w wysokości przekraczającej dwunastokrotność kwoty renty socjalnej określonej w ustawie o rencie socjalnej, w wysokości obowiązującej w grudniu roku podatkowego, czyli odpowiadającej w 2023 r. wskazanej wcześniej kwocie 19.061,28 zł.

Brak prawa do ulgi prorodzinnej na takie pełnoletnie dziecko wynika wprost z ustawy o pdof. Nie ma jednak konkretnego przepisu odbierającego to prawo w stosunku do drugiego dziecka. Niemniej w opinii fiskusa, określając liczbę dzieci, w stosunku do których podatnik wykonywał władzę rodzicielską lub wywiązywał się z obowiązku alimentacyjnego oraz wysokość kwoty przysługującego odliczenia, należy brać pod uwagę tylko te dzieci, które spełniają kryteria do zastosowania ulgi. W efekcie uważa on, że jeśli dochody rodziców (pełnoletniego dziecka z dochodami powyżej ustawowego limitu) przekroczyły limit 112.000 zł obowiązujący przy uldze na jedno dziecko, to nie mogą oni skorzystać z niej w odniesieniu do drugiego z posiadanych dzieci.